Die Ouditeur Generaal se verslag oor die stand van sake in die munisipaliteite is bekend gestel en is daar met groot teleurstelling kennis geneem dat slegs ongeveer 10% van die munisipaliteite in ‘n gesonde toestand is na die 2019/20 oudit. Dit is 10 minder as in 2017 toe die huidige munisipale politici aangestel is. Die land is besig met ‘n drastiese
agteruitgang en ongeveer R5,5bn is spandeer sonder dat enige bewyse voorsien kan word waarvoor die geld uitgegee is.
Afgesien van die ongunstige uitslag is daar ook 27% van die munisipaliteite wat gesê het hulle weet nie of hulle kan voortgaan nie. Verder kon 57 van die munisipale rade geensins enige vorm van finansiële state indien by die OG teen die afsnydatum nie.
Daar is ernstige wanorde in die administratiewe en politieke leierskap wat deur die inwoners vertrou word om finansiële kontroles in plek te sit, regulasies na te kom terwyl geen “straf” geïmplementeer word vir “oortreders” of nie-nakoming nie. ‘n Suksesvolle plaaslike regering gaan oor leierskap. Die leiers bepaal die sukses van ‘n munisipaliteit of die ondergang daarvan.
Die president, Cyril Ramaphosa is alte goed ingelig oor die aangeleentheid. Hy het op 21 Junie 2021 ‘n beroep gedoen dat geskikte en bekwame raadslede aangewys moet word vir die (tentatief) komende 27 Oktober verkiesing. Die president se toespraak het gekonsentreer op die suksesvolle bemarking van dorpe en stede aan moontlike beleggers om werkskepping te ondersteun.
Ongelukkig het die plaaslike regering reeds so verval, dat die regstel van dienste om as bemarkbare dorpe gesien te word, ‘n onmoontlike taak is. In die huidige ekonomiese situasie is daar ongeveer 40% van die munisipaliteite wat begrotings aanvaar het wat nie befonds kan word nie.
Waar hierdie munisipaliteite die verdere fondse gaan verkry om “sokkies op te trek” en ‘n goeie indruk te skep vir beleggers, sal slegs hulle weet. Oor die algemeen is munisipaliteite slegs in staat om 63% van skuld in te vorder wat insluit eiendombelasting, elektrisiteitstariewe en ander heffings.
Volgens die ouditeur generaal is die grootste probleem by munisipaliteite nie vakante poste nie, maar personeel wat nie oor die nodige bekwaamheid beskik om die taak te verrig nie. In dieselfde lig het die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling reeds in Augustus 2020 bevind dat SA se staatsamptenare die bes besoldigde werknemers is in die
wêreld, in ag geneem die omvang van die ekonomie. Die aanbeveling was ‘n drie-jaar onder-inflasie verhoging om die regstelling te bewerkstellig. Die aanbeveling was verder om salarisverhogings in verhouding met produktiwiteit en prestasie te implementeer soos wat gedoen word in Noorse lande. Tans is die algemene staatsalarisrekening gelykstaande
aan 12% van die GDP. Die staatsektor se salarisverhogings se groei is besig om die GDP verby te gaan, wat ‘n uiters ongesonde faktor is vir die ekonomie.
Die begin van die oplossing sal vanselfsprekend wees dat munisipaliteite beter beplanning moet doen en die gebruik om geld te spandeer wat hulle nie het nie, dadelik te beëindig. Die ekonomie is op ‘n laagtepunt en die vooruitsig is nie positief dat die plaaslike regering die groot som geld uit die belastingbetaler se sakke sal ontvang nie. Voor die plaaslike regering nie bevoegde personeel en raadslede aanwys nie, is daar nie hoop dat enige munisipaliteit sal oorleef nie.
